تێکەڵکردنی لاستیک بریتییە لە بڵاوەپێکردنی ئاوێتە جۆراوجۆرەکان بە یەکسانی لە لاستیکدا بە یارمەتی هێزی میکانیکی ئامێری دروستکردنی لاستیک، بەجۆرێک کە سیستەمێکی پەرشوبڵاوی کۆلۆیداڵی فرە قۆناغی پێکبهێنێت لەگەڵ لاستیک وەک ناوەندێک یان تێکەڵەیەک لە لاستیک و هەندێک پێکهاتەی گونجاو (هاوشێوەی ماددە، پۆلیمرەکانی تر) وەک مامناوەند، و ماددە هاوتاکانی ناتەبا (وەک پڕکەرەوەی پاودەر، ئۆکسیدی زینک، قۆناغەکان). پرۆسە. پێداویستییە تەکنیکییە تایبەتەکانی پرۆسەی ئاوێتەکردن بریتین لە: بڵاوبوونەوەی یەکسان لە مادەی ئاوێتەکردن، بەجۆرێک کە باشترین بڵاوبوونەوەی مادەی ئاوێتەکردن، بە تایبەت مادەی ئاوێتە بەهێزکەر وەک ڕەشی کاربۆنی، بەدەست دێت بۆ دڵنیابوون لە کارایی بەردەوامی لاستیکەکە. لاستیکەکەی دەرهاویشتوو پێی دەوترێت 'لاستیکە ئاوێتەکەرەکان' و کوالیتیەکەی کاریگەری گرنگی هەیە لەسەر پرۆسێسکردنی زیاتر و کوالیتی بەرهەم.
1 - ئاوێتەکردنی نیۆپرین
نیۆپرین بریتین لە شێوازی پۆلیمرکردنی ئیمۆلیۆن بۆ بەرهەمهێنان، پرۆسەی بەرهەمهێنان زیاتر پۆلیمرکردنی پچڕپچڕی تاکە کترییە. پلەی گەرمی پۆلیمرکردن زیاتر لە 40-60 پلەی سەدی کۆنترۆڵ دەکرێت، و ڕێژەی گۆڕانکاری نزیکەی 90% یە. پلەی گەرمی پۆلیمرکردن، ڕێژەی گۆڕینی کۆتایی زۆر بەرزە یان پرۆسەی پۆلیمرکردن بۆ ناو هەوا دەبێتە هۆی دابەزینی کوالیتی بەرهەم. بارستەی گەردیلەیی ڕێژەیی لەلایەن سیستەمی گۆگرد-کیورام (Tetraalkylmethylaminothiocarbonylsulfide) لە بەرهەمهێناندا ڕێکدەخرێت. زیانەکانی سەرەکی سیستەمی گۆگرد-کیورام، نەبوونی سەقامگیری پەیوەندی گۆگردەکانە، کە یەکێکە لە هۆکارە گرنگەکانی تایبەتمەندییەکانی هەڵگرتن. ئەگەر بارستەی گەردیلەیی ڕێژەیی بە تیۆل ڕێکبخرێت دەتوانێت ئەم کاراییە باشتر بکات. نیۆپرین جیاوازە لە لاستیکێکی دروستکراوی گشتی، ڤولکانکردنی گۆگرد بەکارناهێنێت، بەڵکو لەگەڵ ئۆکسیدی زینک، ئۆکسیدی مەگنیسیۆم و هتد ڤولکانایزەیشن.
ئەدای پرۆسێسکردنی نیۆپرین بەندە بە هەڵسوکەوتی چەسپاوی لاستیکەکانی لاستیکە بێ ڤولکانییەکان، و هەڵسوکەوتی چەسپاوی ئیلاستیکی پەیوەندی بە جۆراوجۆری نیۆپرین و پلەی گەرمیەوە هەیە. وەک چۆن تێکەڵکردنەکە بەگشتی لە دۆخی لاستیکدا ئەنجام دەدرێت بۆ بەکارهێنانی هێزی بڕینی دۆخی لاستیکیی لاستیکەکە بۆ ئەوەی پڕکەرەوەکە بە باشی پەرش و بڵاو بێت. بۆیە بۆ ئەوەی کاریگەری پلەی گەرمی بەرز لە کاتی تێکەڵکردنی نیۆپریندا نەبێت، پێویستە پڕکەرەوەکە زووتر زیاد بکرێت بۆ ئەوەی پلەیەکی دیاریکراو لە تێکەڵکردن لە دۆخی لاستیکدا بەدەست بهێنرێت. لەکاتی تێکەڵکردن لەگەڵ پاڵاوتەی کراوە، جۆری G نیۆپرین هەستیارە بە گۆڕانی پلەی گەرمی، و پلەی گەرمی ڕۆڵەکە لە 70 پلەی سەدی تێدەپەڕێت، ڕۆڵی چەسپاو دەبێت، و لە دۆخی لێشاوی چەسپاودایە، و پڕکەرەوەکە ئاسان نییە بڵاوبکرێتەوە. لە کاتی تێکەڵکردن لەگەڵ پاڵاوتەیەکی چڕ، پێویستە توانای ئەو بە شێوەیەکی گونجاو کەم بکرێتەوە، فاکتەری پڕکردنەوەی گشتی 0.6 گونجاوە، بەگشتی دابەشکراوە بەسەر دوو تێکەڵکردندا، بە مەبەستی کەمکردنەوەی پلەی گەرمی تێکەڵکردن. پلەی گەرمی دەرچوون دەبێت لە 100 پلەی گەرمی کەمتر بێت.
نیۆپرین لە بەکارهێنانی زیانەکانی تێکەڵکردنی ئامێری کراوەدا ئەوەیە کە گەرمیەکە گەورەیە، ئاسانترە بە ڕۆلەرەکانەوە بلکێنرێت، ئاسانە بۆ سووتاندن، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی بریکارەکە خاو دەبێتەوە، بۆیە نابێت پلەی گەرمی تێکەڵکردنەکە زۆر بەرز بێت، تواناکە کەم بێت، ڕێژەی خێرایی ڕۆلەرەکە نابێت گەورە بێت. بەهۆی هەستیاری بەهێز بۆ پلەی گەرمی، نیۆپرینی گشتی لە پلەی گەرمی ژووردا بۆ 71 پلەی سەدی، دۆخی دانەوێڵە نیشان دەدات، لەم کاتەدا یەکگرتوویی لاستیکی خاو لاواز دەبێت، نەک تەنها ڕۆلەرە چەسپاوەکانی جددی، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی بریکارەکەش زۆر قورس دەبێت. پلەی گەرمی دۆخی لاستیکیی نیۆپرین کە لەلایەن گۆگردەوە ڕێک نەخرابوو لە خوار 79 پلەی سەدییە، بۆیە کارایی پرۆسەی تێکەڵکردن باشترە لە ڕێکخستنی گۆگرد، و مەیلی ڕۆلەری چەسپاو و سووتێنەر بچووکترە. بە ئامێری کراوە، بۆ ئەوەی ڕۆلەری چەسپاو ڕوونەدات، پلەی گەرمی ڕۆڵەکە بەگشتی لە 40 ~ 50 °C یان کەمتر کۆنتڕۆڵ دەکرێت (ڕۆڵی پێشەوە 5 ~ 10 °C کەمترە لە پلەی گەرمی ڕۆڵی دواوە)، و لە لاستیکە خاوەکەدا، مەودای ڕۆڵەکە دەبێت وردە وردە لە گەورەوە ڕێکبخرێت. لە کاتی تێکەڵکردندا، سەرەتا ئۆکسیدی مەگنیسیۆمی ترش مژ بکە بۆ ڕێگریکردن لە سووتاندن، و لە کۆتاییدا ئۆکسیدی زینک زیاد بکە. بۆ ئەوەی گەرمی تێکەڵکردنەکە کەم بکرێتەوە، دەتوانرێت نەرمکەرەوەی ڕەشی کاربۆنی و شلە بە شێوەیەکی جێگرەوە بە وەجبە زیاد بکرێت. دەتوانرێت وردە وردە ترشی ستیریک و مۆمی پارافین و یارمەتیدەرەکانی تری کارپێکردن بڵاوبکرێتەوە، بەجۆرێک کە یارمەتی بڵاوبوونەوە بدات، بەڵام بۆ ڕێگریکردن لە ڕۆلەرە چەسپاوەکان. لاستیکی کلۆرۆپرێن کە لەلایەن گۆگردەوە ڕێکدەخرێت لە کاتی تێکەڵکردنی کردنەوەیدا بەگشتی 30% بۆ 50% درێژترە لە لاستیکە سروشتییەکان، کاتی تێکەڵکردنی ڕێکخراو بە گۆگرد دەتوانێت نزیکەی 20% کورتتر بێت لە ڕێکخستنی گۆگرد. بۆ ئەوەی نیۆپرین لە ئامێری تێکەڵکردندا لە کردنەوەی پلەی گەرمی زۆر خێرا نەبێت، ڕێژەی خێرایی کەمترە لە 1:1.2 لە خوارەوە، کاریگەری ساردکردنەوە باشتر دەبێت. کەمکردنەوەی توانای پاڵاوتنی هەروەها ڕێگەیەکە بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی کارکردن و بڵاوبوونەوەی باش. لە ئێستادا، توانای پاڵاوتنی لاستیکی نیۆپرین کە لەلایەن گۆگردەوە ڕێکدەخرێت لە چاو لاستیکییە سروشتییەکان دەبێت کەمتر بێت لە 20% بۆ 30%، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی ئاسایی کار بکات. وەک چۆن نیۆپرین ئاسانە بۆ سووتاندن، بە هەمان شێوە لە بەکارهێنانی تێکەڵکردنی ئامێری پاڵاوتنی چڕدا بەزۆری بە دوو شێوازی تێکەڵکردن بەکاردەهێنرێت. پلەی گەرمی تێکەڵکردنەکە دەبێت کەمتر بێت (پلەی گەرمی دەرچوون بە گشتی لە خوار 100 پلەی سەدی کۆنترۆڵ دەکرێت)، توانای بارکردن کەمترە لە هێزی لاستیکێکی سروشتی (بەگشتی فاکتەری توانا وەک 0.50 ~ 0.55 وەرگیراوە)، و ئۆکسیدی زینک لە بەشی دووەمی تێکەڵکردندا زیاد دەکرێت بۆ ڕۆژنامەکان. بۆ ئەو کێشەیەی کە تێکەڵکردنی لاستیکی کلۆرۆپرێن ئاسانە بۆ سووتاندن و پەرشوبڵاوی قورسە، لینا پاڵاودەر پێشکەوتووترین چوار ئەڵقەیی دوو ئەڵقەیی دەگرێتەبەر کە بە هەمان ئاراستە کاردەکات، لەگەڵ جووڵەی کێشی 'x'ی بولتی سەرەوە لەسەر پاڵاوتەکە، لەگەڵ کاریگەری پەرشوبڵاوی باش و کاتێکی کورت، کە دەتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر لە لاستیکەکانی سووتاندندا کەم بکاتەوە.
2 - ئاوێتەکردنی لاستیک ئیتیلێن پرۆپیلین
هەروەها دەتوانرێت لاستیک ئیتیلێن پرۆپیلین بە ئامێری ئاسایی پاڵاوتنی لاستیکیی پرۆسێس بکرێت، بەڵام لەبەر ئەوەی کاریگەری پلاستیکی لاستیک ئیتیلێن پرۆپیلین بە تایبەتی خراپە، نەبوونی چەسپاوی، لاستیک ئاسان نییە بۆ پێچانی ڕۆڵەکە، بەگشتی سەرەتا هێڵی ڕۆڵ تەسک بەکاربهێنە، بۆ پێکهێنانی پەڕەیەکی بەردەوام و پاشان فراوانکردنی یاریگای ڕۆڵ بۆ تێکەڵکردنی پرۆسێسکردن. پلەی گەرمی ڕۆڵ بۆ ڕۆڵی پێشەوە 50 ~ 60 °C، دوای ڕۆڵ 60 ~ 70 °C گونجاوە. EPDM فەرمانی خۆراکدانی لاستیکیی بەگشتی: کەڤەری لاستیکیی خاو ڕۆڵ-1/2 کاربۆن ڕەش-1/2 کاربۆن ڕەش-ستیک ترشی-زینک ئۆکسیدی (یان ئۆکسیدی مەگنیسیۆم)-پڕۆمۆتەر-کرۆسلینکەر-پاس، پەڕەی خوارەوە. لاستیک ئیتیلێن پرۆپیلین بە ئاسانی لە کاتی تێکەڵکردندا زیاد لە پێویست پاڵاوتراوە، و ئاوێتە بە یەکسانی بڵاودەبێتەوە، بەڵام تایبەتمەندی خۆلێدانەکە خراپە. تێکەڵکردنی لاستیک ئیتیلێن-پرۆپیلین لەگەڵ پاڵاوتەیەکی کراوە، بەگشتی سەرەتا ساتێکی بچووکی ڕۆڵ بەکاربهێنە بۆ ئەوەی بەردەوام بێت دوای ڕۆڵەکە، و پاشان وردە وردە ساتەکانی ڕۆڵەکە ئارام بکەرەوە، ئاوێتە زیاد بکە، پلەی گەرمی ڕۆڵەکە لە نێوان 60 ~ 70 °C. پلەی گەرمی تێکەڵکردنەکە 150～160 پلەی سەدییە، کە دەتوانێت یارمەتی بڵاوبوونەوەی پڕکەرەوە و نەرمکەرەوە و باشتربوونی تایبەتمەندییە میکانیکییەکان بدات. توانای بارکردن دەتوانێت 10%~15% زیاتر بێت لە ماددە لاستیکییەکانی تر.
3- ئاوێتەکردنی فلۆرۆئیلاستومەر
چەسپاوی لاستیکی فلۆرین مێنی بەرزە، ڕەقە، گەرمی خۆلێدان، تێکەڵکردنی گشتی و پرۆسێسکردن قورسترە. لە کاتی تێکەڵکردنی لاستیکەکانی فلۆرین لەسەر ئامێری پاڵاوتن، بۆ مەودای بچووکی ڕۆڵ، توانای کەمتر، کۆنترۆڵی پلەی گەرمی ڕۆڵ لە 50 ~ 60 °C. تێکەڵکردن دەست پێدەکات، سەرەتا ڕۆلەرەکان سارد بکەرەوە، پاسە تەنکەکانی لاستیکیی خاو زیاد بکە نزیکەی 10 جار بۆ ئەوەی پاکەتێکی یەکسان لە لاستیکێکی ڕۆڵ دروست بکەیت، ساتێکی ڕۆڵەکە ڕێکبخە بۆ ئەوەی بڕێکی کەم لە لاستیکە کۆکراوەکان بپارێزیت، و پاشان مادەی ئاوێتەکردنەکە زیاد بکە، بەزۆری کاتی تێکەڵکردن بە توندی پێناسە نەکراوە، بەڵام پێویستی بە خێرا هەیە. لاستیک فلۆرین قورسترە بۆ بەکارهێنانی تێکەڵکردنی ئامێری تێکەڵکردن، بەڵام جۆری تۆڕکردنی سیستەمی ساردکردنەوەی ئامێری تێکەڵکردن بەهێزترە، دەتوانیت لاستیک فلۆرین تێکەڵ بکەیت. لاستیکە ئاوێتەکراوەکە دەبێت بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر پێش بەکارهێنان وەستێنرێت، و دەبێت پێش بەکارهێنان پاڵاوتە بکرێت بۆ ئەوەی ئاوێتە بە یەکسانی بڵاوبکرێتەوە و شلەیی و خۆلێدانی لاستیکەکە باشتر بکرێت.
